Iris Murdoch eta «Jacksonen dilema»
Gaurko honekin Alzheimerraren literaturari eta gaixotasunari buruzko artikulu labur batzuk hasiko ditut, interesgarriak izango direlakoan. Eta, batez ere, beren gorputzean edo senide edo lagunen gorputzean desoroimenaren gaixotasuna bizi izan zuten autoreak, gizonak eta emakumeak, irakurtzera eta ezagutzera animatzea da helburua.
Gaixotasun horri buruzko literatura-lan eta film asko daudela uste da, zinemagileek eta idazleek, denek bezala, Alzheimer-en senideak dituztelako edo izan zituztelako. Eta beste batzuek, berriz, sufritu egin zuten.
Duela hilabete, Glen Campbell musikari, aktore eta telebistako aurkezle bati buruz hitz egiten nizuen, oroitzapenik gabe hil baitzen. Gaur, bi libururen eta film baten idazle protagonista bati buruz arituko naiz. “Elegía a Iris e Iris y sus amigos”, John Bayley, idazlea eta bere senarra, eta Iris filma, bere oroitzapenetan oinarritua, Richard Eyreren zuzendaritzapean.
Berataz, Iris Murdoch, eta bere idazkeraz doa nire hilabete honetako gomendioa. Idazle irlandarra, bere belaunaldiko ikonoa, xelebrea eta modernoa, bere garaiko gizartearen dogma askori aurre egitera ausartu zena. Askoren ustez Ingalaterrako emakumerik distiratsuena zen, eta behin baino gehiagotan jo zuen literaturako Nobel sarirako hautagai gisa. Bere eleberriak ezin ziren aurreikusi, eta horietan umore beltzak ia perfekziora funtzionatzen zuen, bere jabetza-ikuspegiak, morala edo sexua bezainbeste ia.
Bere lehen eleberria «Bajo la red» izan zen, baina ordurako filosofiako saiakera interesgarriak argitaratuak zituen. Beste 24 eleberri etorri ziren, harik eta, nazioartean ezaguna zen idazlea zela, 1995ean El dilema de Jackson kaleratu zuen arte. Orduan, kritikak zenbait inkongruentzia nabaritu zituen bere idazkeran, eta bere gaixotasunaren lehen sintomak agertzen hasi ziren.
Eta azken eleberri honen hiztegiaren, esanahi abstraktuko hitzak aurkitzeko zailtasunaren eta narrazioaren erritmoaren bidez izan zen, bere aurreko lanekin alderatuta, ikertzaileek zerbait ondo ez zihoala ikusteko gakoa. 1999ko otsailean hil zen, beti ere 45 urtez zaintzaile, lagun eta lankide izan zuen John alboan zuelarik.
Iris Murdoch-en zerbait irakurri dahi baduzue, 1978ean idatzi zuen “El mar, el mar” (Lumen argitaletxea) bere saririk handienetako bat eman zion, Booker Prize izenekoa, “Nobela delikatu bat maitasunaren eta galeraren botereari buruz”, kritikariek argitaratu zenean definitu zuten bezala.
Lurdes Ubetagoyena
Aubixa Fundazioko presidentea
