2012an Grifols Espainiako farmazia-laborategiek Aragoiko Araclon Biotech enpresaren akzioen %51 erosi zuten, Alzheimer gaixotasunaren ikerketa sustatzeko helburuarekin. Joan den martxoan, Alzheimer Gaixotasuna eta Parkinson Gaixotasuna (AD/PD TM 2022) gaiari buruz Bartzelonan egin zen bileran, behin-behineko eta itxaropenezko emaitzak aurkeztu zituzten, egiten dituzten bi ikerketa-ildori buruz.
Sarrera gisa, egokia iruditzen zait beta-amiloide peptidoa zer den eta Alzheimer gaixotasunarekin (AG) zer lotura duen azaltzea. Gaur egun ezagutzen dugu AGn bi proteina eraldatuak daudela, Amiloidearen proteina aitzindaria (APA) eta TAU proteina. AGn proteina hau modu anormalean banatzen da entzima batzuen eraginez, eta 42 eta 40 aminoazidoren beta-amiloide peptidoak sortzen dira. 42koa disolbaezina eta toxikoagoa da, baina biek dute lotura argia AGrekin. Uste da AGren ekoizpen-mekanismoetako bat dela. Zahartzaroko plaketan, AG duten pazienteen burmuinen anomalia, peptido amiloidearen gorakada handia dago.
Lehen ikerketa-ildoa odolean Alzheimer gaixotasunaren biomarkatzaile bat izateko aukerari buruzkoa da. Une honetan, narriadura kognitibo arina edo dementzia arina duen paziente bat dugunean, haren burmuinean Alzheimerraren aldaketak dituen jakiteko, erresonantzia magnetikoa daukagu. Erresonantzia horrek atrofia-zeinu hasiberriak erakuts ditzake erasandako lobulu temporalaren eremuan (hipoeremua) eta azterketa bat eragiten dugu positroien igorpen-tomografiarekin (PET), ikusteko eta peptido amiloide bat dagoen gordeta edo lortutako likido lunabarra markatzaileetan. Likidoan amiloidea, tau eta fosfotau detektatzen dira, eta horrek beste gaixotasun neurodegeratibo batzuei buruzko informazioa ere ematen digu. Plasman markatzaile bat edukitzea aurrerapen garrantzitsua izango litzateke, kontuan hartuta diagnostiko goiztiarra funtsezkoa izan daitekeela gaixotasunaren hasierako faseetan tratamendu antiamiloide bat ezartzeko.
Duela urte batzuetatik hona, Araclon Biotech plasmako β-amiloide peptidoaren kontzentrazioak garuneko β-amiloide plakaren karga aurreikusteko zehaztasun handia izateko aukera aztertzen ari dira. β-amiloide markatzaile plasmatiko horiek biztanleriaren baheketa zabalagoa ahalbidetuko lukete, eta Alzheimer gaixotasunaren saiakuntza terapeutikoetarako baheketa-kostuak sinplifikatu eta murriztuko lituzkete. Horretarako, ABtest-MS izeneko testa sortu dute, non beta 42/40 peptidoen proportzio plasmatikoa neurtzen duten. Oso proportzio txikiak direnez, masa-espektometria izeneko metodoarekin egiten da. Hipotesia da odoleko proportzio hori amiloidearen garuneko aldaketen indize bat dela, amilioidearen PET bidez ikus daitezkeenak.
Bartzelonan egindako AD/PD 2022ko bileran aurkeztu diren emaitzak nire lankide eta lagun Mercé Boadak zuzentzen duen ACE Fundazioko 200 pertsonarenak dira, osasuntsuak, 8 urtez jarraituko zaizkienak. 2 urteko emaitzek erakusten dutenez, ABtest-MSa iragarle ona da burmuinean amiloidea utziko dela PETean eta narriadura kognitibo arin bihurtuko direla. 5 urterako emaitzak martxan daude, eta badirudi etorkizunean gerrialdeko ziztada ordezka dezakeela.
Datu horiek esaten digute AGren diagnostikoa odol-analisi batekin egin ahal izango dela oraintsu? Ziurrenik, analisiak AG bat zer pazientek garatuko duten iragartzen lagunduko digu, eta oraindik narriadura kognitiborik ez duten pertsonengan tratamendu jakin batzuk aplikatu ahal izatea espero dut.
Bigarren ikerketa-ildoa narriadura kognitibo arina edo dementzia oso arina duten pazienteei txertoa ematearekin dago lotuta, peptidoa garunean ez uzteko asmoz. Orain arte, helburu horrekin entseatu diren farmako askok eraginkortasun eskasa izan dute, baina horietako bat, Aducanumab, merkaturatu egin da. Horietako batzuek albo-ondorio garrantzitsuak zituzten, hala nola garuneko hantura-erreakzio bat.
2017an, Araclon Biotechek saiakuntza kliniko bat hasi zuen 2.fasean, 24 hilabetekoa. Bertan, hainbat zentrok parte hartzen dute, ausaz, itsu bikoitzarekin, plazeboarekin kontrolatuta narriadura kognitibo arina edo hasierako Alzheimer gaixotasuna duten pazienteen kasuan, ABvac40ren larruazalpeko injekzio errepikatuen segurtasuna, onargarritasuna eta erantzun inmunitarioa ikertzeko, bai eta biokogailuen eta biomarkatzaileen gaineko tratamendu-efektua aztertzeko ere. Txerto honen bidez, 40 aminoazidoko peptidoaren aurkako antigorputzak sortu nahi dira. Amiloiderako PET negatiboa zuten pazienteak ere azterlanean sartu ziren. Txertoa astean ABvac40ren 1ml-ko azalpeko injekzio baten bidez ematen da, lehenengo 5etan, eta seigarren dosi bat 42.astean. 2020ko uztailean, onartutako protokoloari zuzenketa bat egin zitzaion; horren bidez, fase itsua (A zatia) 24 hilabetetik 18ra laburtu zen, eta 18 hilabeteko gurutzaketa gehigarri bat gehitu zitzaion azterketari (B zatia). Horrela, hasieran plazeboa hartu zuten pazienteei txertoa eman zitzaien ondoren.
Hasiera batean, 62 gaixo txertatu ziren txertorako, eta 62 plazeborako, 70 urteko batez besteko adin berdintsuekin eta gainerako antzeko ezaugarriekin (eskolatzea, narriadura kognitiboa etab.).
Lehenengo emaitza garrantzitsua da ez zela ondorio kaltegarri larririk izan eta antzekoak izan zirela bi taldeetan (plazeboa eta ABvac40).
Bigarren emaitza da β-amiloide 40aren aurkako antigorputzak gertatzen direla, eta horrek esan nahi du gaixotasunak aurrera eragitea eragotziko duela.
Oraindik ez dakigu ezer eraginkortasun klinikoaz. Ikerketak martxan jarraitzen du, eta datozen urteetan paziente horien bilakaerari buruzko informazioa izango dugu ikuspegi klinikotik. Zalantzarik gabe, albiste onak dira, ABtest-MS proba praktika klinikoan aplikatzeak ez du luze joko eta hilabete edo urte gutxi barru erabilgarri egongo dela uste dut. Txertoa arrakasta terapeutikoa izateko aukera zalantzazkoagoa da, baina fida gaitezen horretaz, eta 5 bat urteko epean ABvac40 txertoa izango dugu pazienteentzat.
José Félix Martí Massó
UPV/EHUko neurologia katedradun emeritua.
