Pertsona ardatz duen arreta-eredu berriak adineko bakoitzaren zahartzaroarekin zer egiten jakiteari buruzko galderatik abiatu behar du
Aspalditik ari zen gertatzen, baina pandemiak zalantzan jarri zuen hainbat hamarkadatan bizitegi-sektorean erabiltzen genuen eredua. Paternalismoan oinarritutako eredu horretan, profesionalek, gure “aditu” kategoriatik, nola bizi behar zuten adierazten genien egoiliarrei eta familiei. Paradigma hori, askok zalantzan jarria, ez zen lehertu covid-19ak eragindako heriotzen odolustearekin, baizik eta nola baimendu eta bultzatu genituen, haien segurtasuna argudiatuz, heriotza horiek, eta nola haien osasuna bermatu nahian (lortu gabe, esango nuke) beraiekiko maitasuna lapurtu genien hilabeteetan zehar. Gizarte erakundeek, adinekoen eremua ezagutzen dutenek ondo aholkatuta, zaintzeko modu berri bat diseinatu zuten. Autonomia -autonomia erabakitzailea- errespetatuz zaintzekoa, non haiek beren bizitzan aktiboki parte hartu ahal izango duten, beren ahalmenak kontuan hartuta eta, lagun-egitetik abiatuta, beren beharrei erantzunez.
Garai berri hauetan, beti berarengan sinistu dugunontzat oso ilusionagarriak diren garai hauetan, asko hitz egiten dugu bizitza-proiektuaz, narratiba pertsonalez, entzumenaren beharraz, aurretiazko erabaki-planez, aniztasunari arreta emateaz,
homogeneizazioa… Baina berriro ere teilatutik ekin diogu etxeari. Lehenik eta behin, jardunbide egokien protokolo eta eskuliburu berri horietan asmo eta asmo handia dagoelako, baina ez dutelako zehazten nola egin behar den, interpretazio askea alde batera utzita, baina, batez ere, zentro bakoitzean dagoen benetako konpromisoa kontuan hartuta. Baina, era berean, ezarri aurretik ez dugulako behar adina denbora eta lan eskaini lantaldeetan hori egiten jakiteko ezinbestekoa den begirada aldatzeko.
Eredu berri horrek ikuspegi zabala eskatzen du, sormena askotan batere ortodoxoak ez diren konponbideak bilatzean, aniztasuna onartzean eta aurrera egitean egoitza-arreta “dementzia duten aiton-amonei” arreta ematea baino askoz gehiago dela, eta bertan kabitu ez ezik, sartu ere egin behar direla beste adineko mota batzuk, adin desberdinetakoak eta bizitzako etapa desberdinetakoak, oso problematika desberdinak dituztenak, eta kasu gehienetan, gainera, ez dira estankoak eta bat baino gehiago aurkezten dira aldi berean… Horrek guztiak ez du lan gehiago eskatzen, lan egiteko modu oso desberdina baizik. Eta gure errealitateak, egunero arlo honetan aritzen garenenak, ikusten du taldeak ez daudela prestatuta; ez dugula “lantalde gisa” egin horrek dakarren pentsamolde transzendentalaren aldaketa. Horrela, horrelako eredu batek, pozez onartu beharko litzatekeena, kasu askotan arbuioa, mesfidantza eta beldur handia eragiten ditu, kasu bakoitzean “orain behar den bezala” jokatuz, baina gutxieneko printzipio etiko partekaturik gabe, martxari buruzko erreakzioekin eta aurreko paternalismotik autonomismora zuzenean igaroz. Eta, askotan, egoiliarrek beren arazoak konpontzeko gai ez izateagatik eta beraiekin argi eta garbi hitz egiteko gai ez izateagatik behar dituzten entzuteko espazioak itxiz.
Baina horretaz guztiaz gain, pertsona bakoitzaren bizi-proiektuak lehentasuna izan behar duen egoitza-eredu berri hori kognitiboki funtzionalak diren eta instituzionalizatuta dauden adinekoen kasuekin hasi ohi da. Bakarrik bizi ziren pertsonak, une jakin batean
osasun-arazoak izan zituzten eta egoitzan ingresatu behar izan zituzten. Beraiek erabaki zuten, zeren eta -diogunez- “beraiek sinatu zituzten paper guztiak”. Baina zaurgarritasun- eta hauskortasun-une batean egin zuten, eta, ziur asko, baliabide hori beharko zuten, “betiko” izan zitekeela kontuan hartu gabe. Egoiliar horietako asko, eskaintzen dizkiegun zainketekin, beren egoera akutua lehengoratzeko gai dira, eta, gutxienez, gaixotasunaren aurreko etapan birkokatu daitezkeela dirudi, aparteko laguntzaren bat erabiliz.
Orduan hasten dira beren egonaldia zalantzan jartzen eta etxera itzultzeko eskatzen, askotan hasieratik oso egokitze-aldi arrakastatsuak igaro ondoren. Baina jada ez dago ezer egiteko eta egoerak eragin duen destinoa onartu behar dute. Eta onartu egin behar dute, ez horrela izan behar duelako, baizik eta ez dagoelako zerbitzu nahikorik, ez eta behar berriak dituen etxebizitza batean bizitzeko aukera emango dien kasuistika pertsonaletan zentraturik ere. Premia berriak bai, baina ez bizi osorako instituzionalizazioa justifikatzeko bezain larriak.
Horregatik esan dut etxea teilatutik hasi dugula: pertsonarengan oinarritutako arreta-eredu hori ospitaleetan eta oinarrizko gizarte-zerbitzuetan hasi beharko litzateke, unean uneko premiak modu bidezkoan ebaluatuz, baina pertsonak suspertzeko duen aukera eta nahiak kontuan hartuz, zerbitzuak egoeraren arabera behar duenera egokitu ahal izateko. Ez saiatu zauria baino lehen tirita jartzen, eta, gertatu aurretik, zerbitzua erraztu, mendekotasun handiagoa izateko (gizarteari ere eragiten dion kostu ekonomikoarekin). Hori ez da “zahartzaroan zaintzea”. Eredu berri horrek, beste edozein premisa baino lehen, “pertsona bakoitzaren zahartzaroarekin zer egiten jakitea” ekarri behar du.
Soraya Pérez/Gizarte Psikologoa
