Urtea amaitzear gaude, eta gure garunak balantzea egiteko joera du, denbora-tarte horretan gertatu diren alderdi positiboak eta negatiboak ezagutzeko eta etorkizuna planifikatu ahal izateko. Esan dezakegu aurten baztez ere “Covid-ondorengo urtea” izan dela, ez gaixotasuna desagertu delako, baina bai ezarri zizkiguten mugak eta koronabirusaren infekzioak eragiten zizkigun konplikazio larrien edo heriotzaren beldurraren zati handi bat. Txertoek eta birusaren mutazioek aldatu egin dute gure artean prebalentzia handiarekin dirauen gaixotasunaren pronostikoa.
Zein da dementzien egoera? Dementziek gure gizartean dugun osasun-arazo garrantzitsuenetako bat izaten jarraitzen dute, duten prebalentzia handiagatik, jasaten duten gizabanakoarengan, senideengan eta zaintzaileengan duten eraginagatik eta duten kostu soziosanitario handiagatik. Gaixotasun horiek adinarekin lotuta daudenez, eta gure biztanleriaren batez besteko adina handitzen ari denez, etorkizuna ez da itxaropentsua. 60 eta 80 urte bitarteko adin-taldean prebalentziak behera egin du gure ingurunean, hezkuntza-maila altuagoa delako eta arrisku baskularreko faktoreak hobeto kontrolatzen direlako (hipertentsio arteriala, diabetesa, etab.). Baina kopuru osoak altua izaten jarraitzen du, nonagenario eta ehun urteko gehiago daudelako eta horiek pairatzeko arrisku handiagoa dutelako.
Aurten gertatu diren aurrerapenak, azpimarratu nahi ditudanak:
- Biomarkatzaileak: askoz hobeto ezaguten ditugu biomarkatzaileen balioa likido zefalorrakideoan, eta neuroirudiena dementzia eragiten duten gaixotasun neurodegeneratibo ezberdinen diagnostiko goiztiarrean eta odol-biomarkatzaileak erabiltzear gaude. Alzheimer gaixotasunerako (EA) odol-biomarkatzaileak etorkizun handikoak dira, baina ikertzen jarraitu behar da, batez ere luzerako kohorteekin, tresna horren erabilgarritasuna hobeto ezagutzeko. Azkenik, laborategiek egindako neurketen eskalagarritasunarekin eta fidagarritasunarekin lotutako zenbait arazo argitu behar dira oraindik.
- Covid eta Alzheimer gaixotasuna: COVIDak infektatutako pertsonek arrisku handiagoa dute etorkizunean AG izateko beste infekzio bat jasan dutenek baino. Arrisku hori handiagoa da usaimen-galera handia izan dutenen artean. COVIDaren pandemiari esker, alterazio neuronaleko mekanismoak ezagutu ahal izan ditugu gliaren aldaketetatik abiatuta, eta horrek gaixotasun neurodegeneratiboen alterazio-mekanismo berriak ezagutzea eragin dezake.
- Hipertentsio arterialaren eta depresioaren eta dementzia-arriskuaren arteko erlazioa: 28000 pazientek baino gehiagok parte hartu zuten ausazko 5 saiakuntzetako datuen metanalisi zabal batean, tratamendu antihipertentsibo batekin arteria-presioa murrizteak dementzia-arriskua murriztu zezakeen aztertu zuten ikertzaileek. Aurkikuntzak honako hauek izan ziren:
- 861 pazientek (%3) egin zuten dementzia, eta 4,3 urteko jarraipen-mediana izan zuten.
- Tratamendu antihipertentsiboa arteria-presioa batez beste 10/4 mmHg-tan murriztearekin lotu zen.
- Tratamendu antihipertsiboak erabiltzeak dementzia-arriskua murriztu zuen (aukeren arrazoia: 0,87; konfiantza-tartea: %95; 0,75-0,99).
- Adinak eta sexuak ez zuten eragiik izan tratamendu antihipertentsiboak dementzia-arriskuan duen eraginean.
Laburbilduz: bizitzaren erdiko adinetako hipertentsioa dementzia-arriskuaren faktorea da. Hipertentsioaren tratamenduak murriztu egiten du dementziaren intzidentzia.
- Metaboloma eta mikrobioma eta horiek dementziarekin duten lotura: ikerketa batzuek erakusten dute lotura dagoela hesteetako mikrobiomaren eta dementzia aldi berea agertzearen artean. Aldaketa dietetiko jakin batzuek arrisku hori alda dezakete.
- Ezagutza genetiko berriak: Azterketa genetiko zabal batek hondar-erresilientzia kognitiboarekin lotutako geneei buruzko informazioa ematen du. Erresilientzia garunak adin aurreratuagoetan gaixotasun neurodegeneratiboetatik salbuetsita egoteko duen gaitasuna da. Ezaugarri genetiko jakin batzuek ematen dute gaitasun hori. Era berean, ezaguten ditugu AG izateko arrisku handiagoa duten etnien ezaugarri genetikoak, bai eta garuneko angiopatia amiloidearekin lotutakoak ere. Gaixotasun horrek garuneko odol jarioak eragiten ditu, eta AGrekin lotuta dago.
- Teknologiak adinekoen portaerari buruzko informazioa eman dezake: sentsore batzuek etxetik kanpo zenbat denbora igarotzen duten jakin dezakete. Kanpoan denbora gehiago ematen dutenak, zaintza gutxiago behar dutenak eta pronostiko hobea dutenak, dementzia-arrisku txikiagoarekin.
- Antigorputz monoklonalak sartzea: (Aducanumab eta Lecanemab) AGren tratamendu antiamiloidean, eraginkortasun apalarekin, prezio handiarekin eta bide terapeutiko itxaropentsuarekin
Aurrerapausoak eman diren arren, badirudi gaixotasun horiek sendatzeko prozesua oraindik urrun dagoela. Gure eskura ditugun neurriekin zaindu eta prebenitu behar dugu, gaixotasuna ahal den neurrian saihesteko edo atzeratzeko (arrisku-faktoreak kontrolatzea, audifonoak hipoakusia izanez gero, jarduera fisiko ugaria, jarduera kognitiboa, gizarte-jarduera, barazki, lekale, fruta eta arrain ugariko dieta osasuntsua, animalia-koipeak eta haragi gorri gehiegi egotea saihestea, akohola kentzea edo ahalik eta gehien murriztea eta toxikoak saihestea, hala nola, tabakoa).
Gaixotasun neurodegeneratiboek kausa asko dituzte, eta, ziurrenik, aurrerapen terapeutikoak progresiboki gertatuko dira hasieran kausa zehatzak dituzten gaixotasun batzuetarako, eta urrun ikusten dut dementzia eragiten duten gaixotasun guztien behin betiko konponbidea. Baina komeni da gizarte zibil osoa erne egotea arazo hori garrantzitsua dela eta irtenbideak bilatzen saiatu behar dugula, eta gaur egun ditugun neurriak ahalik eta ondoen aplika daitezela eta pazienteek behar dituzten zainketa medikoak, sozialak eta mota guztietakoak izan ditzatela.
Denontzat nahi dut 2023rako albiste onak izatea, urte gehiago bizi ahal izateko eta bizi-kalitate hobearekin, eta gure gizarteak argi eta garbi jakin dezan adinekoak zaindu behar direla bere eskubideei eta behar diren zaintzak izateko, horiek baitira Aubixa Fundazioaren helburu nagusiak.
JF Martí Massó
Neurologiako katedradun emeritua. UPV/EHU
Aubixa Fundazioaren patronatuko kidea
