Nire lagun Paula eta bere taldea M ‘Goumera igo ziren, Marokoko Atlaseko laugarren gailurrik altuenera. Azken jaitsieran, bertako musikari batzuekin topo egin zuten, eta gauean zuten emanaldirako entseatzen ari ziren. Lagun eta inguruko bizilagunekin zeuden. Trekking taldea ikustean, keinuen bidez, abestera eta perkusio instrumentuak jotzera animatu zituzten.
Paulak begiratu egin zien, eta eztarria seinalatu zien, ezin zuela bat egin jakinarazteko asmoz. Musikariek eta bertakoek ez zuten ulertzen. “Eztarriko mina duzu?” Ez zuten ulertzen norbaitek kantuz ez parte hartzea gaizki kantatzen zuela uste zuelako. Hain barneratuta zuten instrumentuak abestea eta jotzea jaunartze, komunitate eta ondo pasatzeko unea zela, ez zutela inolaz ere jarduerarekin lotzen.
Gaur, gogoeta egin nahi nuke arteari buruz, eta, zehazki, musikari buruz, ez museoetan eta kontzertuetan ematen den zerbait urrun edo ordaindu beharrekoa balitz bezala, edo kontsumo espezializatuko eta espezialistentzako produktu gisa, baizik eta giza izaerari datxekion eta gure bizitzaren parte den zerbait bezala, baita dementziaren diagnostiko bat dagoenean ere.
Musikak prozesu kognitiboak, motorrak eta atenzionalak estimulatzen ditu, eta erantzun emozionaletan, ikaskuntza- eta memoria-prozesuetan inplikatutako sistema linbikoa aktiba dezake. Ebidentzia zientifikoak adierazten du musika-terapiak oso zeregin garrantzitsua izan dezakeela neurorrehabilitazioan, neuroplastikotasunaren aitzindaria baita, hau da, sare neuronalak berrantolatzea eta musika-entrenamenduaren onurak beste domeinu batzuetara transferitzea ahalbidetzen du.
Baina, zer beste onura dakarzkigu musikak pertsonei? Musikak osagai kognitiboak, fisikoak eta biologikoak nahiz osagai estetikoak, kulturalak, sozialak, emozionalak, komunikatiboak, sortzaileak eta espiritualak hartzen ditu. Musikak hunkitzen gaitu, mugitzen gaitu, motibatzen gaitu, gure biografiarekin lotzen gaituzten oroitzapenak ezabatzen ditu, adierazten laguntzen digu, beste pertsona batzuekin identifikatzen laguntzen digu, komunikatzen eta harremanetan jartzen laguntzen digu.
Oso onartuta dago praktika kultural eta artistikoek eragin positiboa dutela dementzia duten pertsonen bizi-kalitatean. Musika, gainerako arte-adierazpenak bezala, jarduera atsegina, esanguratsua eta soziala da. Gainera, edozein pertsonak eskura dezake, gaitasun kognitiboa, fisikoa, kultura- edo eskolatze-maila edozein dela ere. Beste hizkuntza batzuetatik (mugimendua, arte plastikoak, ukimena, kantua) komunikazioari atea irekitzeko aukera ematen digun giltza da, lana norberarengandik bultzatuz. Izan ere, Leonardo Da Vincik zioen bezala, “arte oro autobiografikoa da”.
Gainera, literaturak eta praktika klinikoak adierazten digute dementzia duten pertsonek eutsi egiten dietela sormen-gaitasunei, narriadura kognitiboa gorabehera, eta musika entzun dezaketela eta sentiberatasunez egon daitezkeela dementziaren azken etapetara arte.
Musikaren potentzial terapeutikoari garrantzia kendu nahi izan gabe musikoterapiaren esparru profesionalean gauzatzen denean, musikak zaintzaileen eta dementzia duten pertsonen arteko harreman-aukera gisa duen balioa azpimarratu nahi nuen. Musika da aukera berriak ematen dituen tresna, zugandik zurera harremanak izateko, gure soinu-historia partekatzeko, baina baita kantu, soinu eta esperientzia berriez elikatzeko ere. Emaitza barik, prozesua zentzua ematen duen leku batetik konektatzeko aukera ematen digu. Baina dementzia duten pertsonengan ez dago zertan edo ezin da izan kognitiboarekin lotuta, ezta konplexua ere. Eguneroko bizitzaz ari naiz, orainarekin zerikusia duena, irribarrea, besarkada edo noiz errepikatzen dugun bezalako adierazle kualitatiboekin, pertsonarentzat leku horretan eta une horretan egiten duena egiten egoteak zentzua duela pentsarazten dizutenak.
Proposamen indibidual horrek ez du esan nahi komunitate-mailan hausnartu behar dugunik. Eta gizarte gisa ere arreta jartzen badugu dementzia duten edo ez duten pertsonengan, eta zaintzari lehentasuna ematen badiogu, harreman-izakiak garela, lotura-beharrak ditugula eta parte izan behar dugula kontuan hartuta? Eta gizarte gisa gure antzokiek, zinemek, museoek, musika- eta arte-zentroek eta kultura-guneek gaur egun eskaintzen dituzten aukerei ere begiratzen badiegu, eta horiek dementzia duten pertsonentzat eskuragarriagoak, inklusiboagoak eta interesgarriagoak izateko moduari buruz hitz egiten badugu?
Jose Gonzalez musikariak aurtengo apirilean Mondosonoro aldizkarian Marta Terrassak egindako elkarrizketa batean esandakoekin amaitu nahi nuen. Bertan honako hau esaten zen: “Zergatik jotzen dugu artearen, apaizen eta afektuen eragina zehaztera dena kuantifikatu behar dela dirudien mundu batean?” Interesgarria izango litzateke ideien, artearen eta gizabanakoen eta gizarteen balioa ezagutzea, eta nola hobetu daitekeen… Zer balio izan dezake haustura batean zurekin doan soinu-bandak? Zure iloba zure besoetan lokartzea lortzen duen abestia?
Zein beharrezkoa iruditzen zaidan ikuspegi eta ezagutza-modu desberdinen arteko elkarrizketak jarraitzea, mundu zientifikoak, artistikoak eta ikuspegi komunitarioak hitz egitea, zeren, Raimon Panikar filosofoak zioen bezala, “maitasunik gabeko ezagutza kalkulua baita, eta ezagutzarik gabeko maitasuna sentiberatasuna”.
Alejandra Hernández de Diego
Aubixa Fundazioko patroia
