Zahartzea urteak betetzearekin lotzen dugu, adinarekin, konturatu gabe adina gizartearen beste konstruktu bat besterik ez dela, generoari dagokionez, pertsonak kategorizatzeko aukera ematen digun gizartearen beste konstruktu bat da, eta talde bakoitzari esleitzen dizkiogun roletan eta estereotipoetan eragina duten iritziak eta inferentziak egiteko erabiltzen dugu. Gizarte-psikologiak pertsona horiekiko dauden sinesmen edo estereotipo desberdinak aztertu zituen, eta rolaren teoria garatu zuen. Teoria horrek, emakumeen kasuan zentratuta, diskriminazio bikoitzaz hitz egiten du; izan ere, duela gutxira arte, funtzio sozial eta publiko gutxiago izan ditu, eta etxeko eremuan zentratu behar izan da, baita arau zorrotzagoekin bizi ere, jokabide batzuk mugatuz. Horri gehitu behar zaio helduagoak egiten direnean bi kategoria sozial batzen direla: gutxiespena eta diskriminazioa emakume eta adineko izateagatik.
Diskriminazio hori, askotan, medikuntza estetikoarekin lotutako publizitate-mezuek sustatzen dute, zahartzaroa hauskortasunarekin lotzen baitute; horregatik, betiko gaztetasunaren ideia helarazten saiatzen dira, hau da, dugun adina izanda gazte irautea, zahartzaroa mehatxu eta heriotzaren aurkako etengabeko borroka bihurtuz. Horrek, alde batetik, benetan beharrezkoak ez diren produktuen beharra sentiarazten digu, gure egunerokoan ezinbestekoak bihurtzeraino, eta, bestetik, bizitzako etapa honi buruz gizartean dauden estereotipoak agerian jartzen eta indartzen ditu.
Pochintestak egindako ikerketa batean (2012) adineko emakumeentzako bi produktu mota konparatu zituen, bata 50 urtetik gorako emakumeentzako pro-age eta bestea anti-age, 30 urtetik gorako emakumeentzako, bakoitzak gorputzaren eta zahartzearen artean zer lotura duen jakiteko. Lehenengoak galdera bat egiten die zuzenean adin-tarte horretako emakumeei: “Oso heldua al da anti-age abisu bat emateko?”. Jarraian, erantzun bat ematen du: “Baina hau ez da adinaren aurkako abisu bat, pro-age bat da, eta azken eslogan bat: edertasunak ez du adin-mugarik”. Horrelako publizitate-iragarkiek honako ideia hau azpimarratzen dute: edertasuna ez dago beti adinarekin eta gaztetasunarekin lotuta, baina ez dator bat irudietan erabilitako ereduekin; izan ere, ez zuten inolako zimurrik erakusten, ezta zahartzearen ohiko zantzurik ere, adibidez, kanak. Bigarren iragarkiak zahartzeari aurre egiteko mezua bidaltzen du, eta sedukzio-armak direla uste duten gorputz-atalak nabarmentzen ditu; beraz, mezuaren pisua sentsualitateari dagokio, eta ez hainbeste adinari. Transmititu nahi duten ideia da zahartzearen aurka borrokatu behar dugula, gure autonomiarako mehatxua baita, eta aurrera egiten uzten badugu, porrotera eta desiraren objektu izateari uzteko prest egongo gara. Bi kanpainek zahartzeko bi modu desberdin sustatzen dituzten arren, biek zahartze-zantzurik gabeko ereduak aukeratzen dituzte, eta adin ertaineko emakumeak aukeratzen dituzte eredu gisa.
Zahartzaroari buruz sustatzen den irudian ere oinarritutako beste azterlan batek aldizkarietako azalak alderatzen zituen, adinekoei zuzenduta, ikusteko zer irudi erakusten zuten aldizkarietan kolektibo horri buruz eta zer eragin zuen kulturak zahartzearen dimentsio subjektiboan. Lehenik eta behin, azpimarratu behar da aldizkaria eskuratu ahal izateko baldintzetako batzuk honako hauek zirela: 60 urtetik gorakoa izatea, adinekoei arreta emateko zentro bat zuzentzea edo adinekoentzako gizarte-zerbitzuen esparruan profesionala izatea, eta jorratutako gaiak interesgarritzat jotzen direla kolektibo horrentzat. Emaitzei dagokienez, ikusi zen, hasteko, azalek beti erakusten zutela adinekoen irudi bat hainbat testuingurutan (normalean eremu publikoetan), itxura fisiko onarekin eta oso gutxitan gainditzen zutela 75-80 urteko adin-tartea. Zahartzaroaren ikuspegi idealizatua birsortzen duten irudiak nabarmentzen dira, pertsona aktibo, zoriontsu eta baikorrak erakutsiz. Agertzen diren emakumeak zaintzaileak eta profesionalak dira eta mendekotasun-emozioak dituzte; aldiz, gizonek aparatu elektronikoak eta teknologia erabiltzen dituzte eta emakumeak babesteko jarrerak erakusten dituzte. Emakumeak praka edo gona luzeak, zapata lauak eta urrezko eskumuturrekoak eta belarritakoak jantzita ageri dira; gizonek marradun prakak eta alkandorak erabiltzen dituzte barrutik, jertsea gerrira lotuta edo sorbalden gainean, eta altzairuzko edo larruzko erloju bat. Gizonak zein emakumeak irribarrez eta ondo lerrokatutako hortzak erakusten ageri dira, eta gehienek ile zuria edo horiz eta motzez tindatua dute, begi argiak eta eguzkitan beltzarandutako azala, gorputz arin eta mehea, hiri-itxura eta erosteko ahalmena.
Gero eta zaharragoa den populazio honetan paradoxikoa da gizartearen faktore hori ezkutatzeko dugun beharra. Mundu mailan orokortzen ari den errealitatea disimulatzeko erraztasunez inguratuta gaude, hainbat modutan indartzen urteak daramatzaten estereotipoetan zentratuz, pertsonak homogeneizatuz denok berdin zahartuko bagina bezala, eta nagusi izate hutsagatik diskriminatuz. Zahartzaroko estereotipo negatiboak ezabatzen eta bizitza-zikloko gauza natural gisa ulertzen hasten bagara, ziurrenik kolektibo hori gizartean integratzea erraztuko litzateke, eta hainbat esparrutan parte-hartze aktiboagoa izatea sustatuko litzateke, bai eta ikertzen jarraitzearen garrantzia azpimarratzea ere, haren bizi-kalitatea, fisikoa zein emozionala, hobetzeko.
Amaia Arregi Amas
Psikologo klinikoa eta Psikogerontologoa
